Wolność przede wszystkim

Sprzeciw, bunt, opozycja

PRL-NRD

Autorzy: Nancy Aris, Marion Brandt, Kinga Hartmann, Łukasz Kamiński, Teresa Korsak, Ehrhart Neubert, Krzysztof Popiński, Grzegorz Strauchold

 

416 stron B5, papier kredowy, 270 ilustracji, twarda oprawa

Wrocław - Görlitz 2013

ISBN 978-83-62584-44-4

Cena 48 PLN

 

 

Zestawienie w jednej publikacji realiów życia społecznego w dwu równoległych opresyjnych systemach - PRL i NRD - należy uznać za pomysł niezwykle trafny.

 Efektem prac zespołu autorskiego jest dziesięć tekstów, z których część ma formę eseju, a część - narrację typową dla prac historycznych. Materiał tekstowy został wzbogacony o dokumenty, zdjęcia, życiorysy, objaśnienia pojęć i zdarzeń, zaopatrzony w obszerny spis literatury przedmiotu. Jest to publikacja nader wartościowa z dydaktycznego punktu widzenia, dostarczająca wielu informacji nieznanych lub niedostępnych w ramach podstawowego programu nauczania.

 Największą jednak jej zaletą jest stworzenie możliwości porównania dwóch rzeczywistości, tak zdawałoby się podobnych, a tak bardzo się różniących, po to, by m.in. uświadomić sobie, że nawet w najtrudniejszych warunkach odwaga cywilna pozostaje niezbywalną wartością człowieka.

 Z całą pewnością publikacja ta przyczyni się do lepszego zrozumienia przez uczniów zarówno istoty systemu totalitarnego, jak i związanych z nim zachowań społecznych.

 Prof. dr hab. Włodzimierz Suleja [rec.]

 

Spis treści

 Wstęp 11

  Rozdział 1. Władza wbrew społeczeństwu

 Krzysztof Popiński

 Ideologiczne i polityczne uwarunkowania władzy komunistycznej w PRL. Cele władzy i metody ich osiągania 15

 1. Polska po II wojnie światowej

 - Sytuacja geopolityczna

 - Zmiany terytorialne i ludnościowe

 2. Ustrój komunistyczny w Polsce

 - Ideologia i praktyka polityczna

 - Życie społeczne

 - Stosunek do Kościoła

 - Dominująca rola ideologii w gospodarce

 - Oświata i szkolnictwo wyższe

 - Kultura

 3. Filary władzy komunistycznej w Polsce

 - Partia komunistyczna i jej przybudówki

 - Organizacje młodzieżowe

 - Organizacje społeczne

 - Sądownictwo

 - Propaganda i cenzura

 4. Zbrojne ramię państwa

 - Armia Radziecka w Polsce

 - Wojsko Polskie

 - Milicja Obywatelska

 - Urząd Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa

 

 Nancy Aris

 Ideologiczne i polityczne uwarunkowania władzy komunistycznej w NRD. Cele władzy i metody ich osiągania 51

 1. Koniec II wojny światowej - społeczeństwo między upadkiem a początkiem nowego życia

 2. Przebudowa społeczeństwa na wzór sowiecki - wytyczenie kierunków

 3. Sowiecka polityka okupacyjna

 4. Antyfaszyzm jako legitymacja władzy

 5. Nowy porządek w gospodarce - wywłaszczenia i upaństwowienie

 6. Komunizm na wsi - reforma rolna i kolektywizacja

 7. Przebudowa administracji i wpływ władzy komunistycznej na kulturę, naukę i społeczeństwo

 - Przebudowa oświaty - nowi nauczyciele

 - Restrykcyjna polityka przyjmowania na wyższe studia

 - Przebudowa społeczeństwa - wychowanie socjalistyczne

 8. Obrona władzy przed społeczeństwem - ujednolicenie i kontrola

 - Nieograniczona władza SED

 - Pozorne wybory

 - Działania służby bezpieczeństwa

 9. Obrona państwa przed światem zewnętrznym - mur i drut kolczasty

  

Rozdział 2. Przyzwoitość w cenie

 Kinga Hartmann, Teresa Korsak

 PRL - rola i miejsce jednostki w systemach totalitarnych. Odwaga cywilna - obrona własnej niezależności w życiu codziennym 85

 1. Totalitaryzm

 2. Zdobywanie władzy

 - Inżynieria społeczna

 - Język propagandy

 3. Społeczeństwo polskie w nowej rzeczywistości

 4. Postawy społeczne

 5. Lata stalinizmu w Polsce

 6. Granica, której nie wolno przekroczyć

 7. Między Październikiem a Marcem

 8. Dowody odwagi

 9. W obronie krzywdzonego

 10. Ludzie KOR-u

 11. Osiemdziesiąt milionów

 12. Czas próby

 13. Kościół i jego pasterze

  

Marion Brandt

 NRD - rola i miejsce jednostki w systemach totalitarnych. Odwaga cywilna - obrona własnej niezależności w życiu codziennym 129

 1. Od człowieka „nowego" do całkowicie kontrolowanego

 2. Uspołecznienie jednostki

 - Aspekty ekonomiczne

 - Urawniłowka i mobilizacja społeczeństwa

 - Ideologia

 - Militaryzacja społeczeństwa

 - Terror

 3. Między dostosowaniem się a odmową i buntem

 - „Nie będę już w tym uczestniczyć" - motywy wycofania się

 - „Głosowanie nogami": ucieczki i wyjazdy z NRD

 - Powiedzieć „Nie!"

 - Wolność słowa - protesty i solidarność

 - Działalność alternatywna

  

Rozdział 3. Wrogowie ludu

 Łukasz Kamiński (1), Krzysztof Popiński (2-4)

 Opozycja w państwie totalitarnym - od zbrojnego oporu do opozycji demokratycznej. Formowanie się opozycji w PRL oraz sposoby jej działania 157

 1. Lata 1945-1970

 - Konspiracja

 - Legalna opozycja

 - W podziemiu

 - Walka o wybory

 - Rozprawa z opozycją

 - Konspiracja młodzieży

 - 1956 - nadzieje i rozczarowanie

 - „Komandosi" i „Ruch"

 2. Charakterystyka ugrupowań opozycji antykomunistycznej

 3. Lata 1970-1980

 - Komitet Obrony Robotników

 - Towarzystwo Kursów Naukowych

 - Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela

 - Studenckie Komitety Solidarności

 - Ruch Młodej Polski

 4. Lata 1980-1989 182

 - Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność"

 - Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność"

 - Niezależne Zrzeszenie Studentów

 - „Solidarność Walcząca"

 - Konfederacja Polski Niepodległej

 - PPS i PPS-RD

 - Ruch „Wolność i Pokój"

 - Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka

 - Federacja Młodzieży Walczącej

 - Unia Polityki Realnej

  

Nancy Aris

 Opozycja w państwie totalitarnym - od zbrojnego oporu do opozycji demokratycznej. Formowanie się opozycji w NRD oraz sposoby jej działania 207

 1. Opór społeczny w okresie powojennym - zawiedzione nadzieje i sprzeciw

 - Opór w szkołach

 - Uczniowie z Werdau

 - Opór na uniwersytetach

 2. Sprzeciw wobec nowej dyktatury i walka o jedność Niemiec

 3. Rola ucieczek na Zachód i pomoc w ucieczkach jako akt sprzeciwu

 4. Znaczenie muru berlińskiego dla działalności wschodnioniemieckiej opozycji

 - Nowe cele opozycji - od negacji systemu do jego częściowej krytyki

 - Protest przeciwko zburzeniu kościoła Paulinów w Lipsku

 - Przypadek Wolfa Biermanna: krytykę pozbawia się obywatelstwa

 5. KBWE i jej rola w formowaniu się ruchu protestu

 - Wyjazdy na Zachód jako zjawisko masowe

 - Powstanie ruchu pokojowego i ekologicznego

 6. Ruch protestu wychodzi z Kościoła - droga ku pokojowej rewolucji

 - Pokojowa rewolucja - wydarzenia w Europie Wschodniej

 - Zwiastuny pokojowej rewolucji

 - „Nadzieja uczy się chodzić" - Zgromadzenie Ekumeniczne

 - Poniedziałkowe modlitwy w kościele św. Mikołaja w Lipsku

 - Festiwal muzyki ulicznej w Lipsku w czerwcu 1989 r.

  

Rozdział 4. Pomocna dłoń

 Łukasz Kamiński

 Znaczenie czynników zewnętrznych dla rozwoju opozycji i oporu społecznego w PRL 247

 1. Wobec Jałty

 2. Niezłomni

 3. Losy żołnierzy

 4. Kontakty z krajem

 5. Głosy wolności

 6. Ponad żelazną kurtyną

 7. „Kultura"

 8. Uwaga świata

 9. Nowa emigracja

 10. Pomoc dla opozycji

 11. Solidarni z Solidarnością

 12. Ku wolnej Polsce

 

 Marion Brandt

 Znaczenie czynników zewnętrznych dla rozwoju opozycji i oporu społecznego w NRD 273

 1. Republika Federalna Niemiec, Europa Zachodnia i USA

 - Mass media

 - Rząd i partie polityczne Republiki Federalnej Niemiec

 - Grupy oporu, komitety pomocy, organizacje i ruch społeczny

 - Byli obywatele NRD w Niemczech Zachodnich

 2. Powstania i próby reform w państwach socjalistycznych

 - Rok 1956

 - Praska wiosna

 - Solidarność

 - Lata 80.: współpraca opozycjonistów państw bloku wschodniego

 - Pierestrojka i głasnost

 

 Rozdział 5. Opór i bunt

 Grzegorz Strauchold (1-6), Krzysztof Popiński (7-9)

 PRL - najważniejsze próby zmiany rzeczywistości. Rola i znaczenie opozycji w procesie obalania dyktatury komunistycznej 299

 1. Początki „demokracji ludowej"

 2. Formy oporu społecznego wobec wprowadzania dyktatury komunistycznej

 3. Śmierć Stalina i jej konsekwencje polityczne dla Polski

 4. Przemiany polityczne w Polsce w 1956 r.

 5. Narastanie niezadowolenia i oznaki kryzysu w latach 1957-1968

 6. Marzec '68 i jego konsekwencje

 7. Kształtowanie się postaw opozycyjnych w Polsce - inteligencja i robotnicy

 8. Kalendarz głównych wydarzeń polskiej drogi do wolności w latach 1970-1989

 - Grudzień 1970 - wydarzenia na Wybrzeżu

 - Czerwiec 1976 - protesty w Radomiu i odrodzenie opozycji

 - Od sierpnia 1980 do grudnia 1981 - czas Solidarności

 - Lata 80. - strajki, demonstracje, działalność podziemna

 - Okrągły Stół i wybory z czerwca 1989 r.

 9. Znaczenie buntów przeciw władzy komunistycznej

  

Ehrhart Neubert

 NRD - najważniejsze próby zmiany rzeczywistości. Rola i znaczenie opozycji w procesie obalania dyktatury komunistycznej 359

 1. Powstanie robotnicze w czerwcu 1953 r.

 2. Ucieczki i budowa muru berlińskiego 13 sierpnia 1961 r.

 3. Komunistyczni dysydenci w opozycji

 4. Krytycznie nastawiona młodzież

 5. Kościół - między uległością a protestem

 6. „Miecze na lemiesze" - opozycyjny ruch pokojowy

 7. Ruch ekologiczny

 8. Protest przeciwko sfałszowanym wyborom 1989 r.

 9. Udział opozycji w przełomie 1989-1990

 10. Upadek muru i koniec panowania SED

  Wskazówki bibliograficzne

 Wykaz ważniejszych skrótów

 Spis ilustracji