
Wolność przede wszystkim
Sprzeciw, bunt, opozycja
PRL-NRD
Autorzy: Nancy Aris, Marion Brandt, Kinga Hartmann, Łukasz Kamiński, Teresa Korsak, Ehrhart Neubert, Krzysztof Popiński, Grzegorz Strauchold
416 stron B5, papier kredowy, 270 ilustracji, twarda oprawa
Wrocław - Görlitz 2013
ISBN 978-83-62584-44-4
Cena 48 PLN
Zestawienie w jednej publikacji realiów życia społecznego w dwu równoległych opresyjnych systemach - PRL i NRD - należy uznać za pomysł niezwykle trafny.
Efektem prac zespołu autorskiego jest dziesięć tekstów, z których część ma formę eseju, a część - narrację typową dla prac historycznych. Materiał tekstowy został wzbogacony o dokumenty, zdjęcia, życiorysy, objaśnienia pojęć i zdarzeń, zaopatrzony w obszerny spis literatury przedmiotu. Jest to publikacja nader wartościowa z dydaktycznego punktu widzenia, dostarczająca wielu informacji nieznanych lub niedostępnych w ramach podstawowego programu nauczania.
Największą jednak jej zaletą jest stworzenie możliwości porównania dwóch rzeczywistości, tak zdawałoby się podobnych, a tak bardzo się różniących, po to, by m.in. uświadomić sobie, że nawet w najtrudniejszych warunkach odwaga cywilna pozostaje niezbywalną wartością człowieka.
Z całą pewnością publikacja ta przyczyni się do lepszego zrozumienia przez uczniów zarówno istoty systemu totalitarnego, jak i związanych z nim zachowań społecznych.
Prof. dr hab. Włodzimierz Suleja [rec.]
Spis treści
Wstęp 11
Rozdział 1. Władza wbrew społeczeństwu
Krzysztof Popiński
Ideologiczne i polityczne uwarunkowania władzy komunistycznej w PRL. Cele władzy i metody ich osiągania 15
1. Polska po II wojnie światowej
- Sytuacja geopolityczna
- Zmiany terytorialne i ludnościowe
2. Ustrój komunistyczny w Polsce
- Ideologia i praktyka polityczna
- Życie społeczne
- Stosunek do Kościoła
- Dominująca rola ideologii w gospodarce
- Oświata i szkolnictwo wyższe
- Kultura
3. Filary władzy komunistycznej w Polsce
- Partia komunistyczna i jej przybudówki
- Organizacje młodzieżowe
- Organizacje społeczne
- Sądownictwo
- Propaganda i cenzura
4. Zbrojne ramię państwa
- Armia Radziecka w Polsce
- Wojsko Polskie
- Milicja Obywatelska
- Urząd Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa
Nancy Aris
Ideologiczne i polityczne uwarunkowania władzy komunistycznej w NRD. Cele władzy i metody ich osiągania 51
1. Koniec II wojny światowej - społeczeństwo między upadkiem a początkiem nowego życia
2. Przebudowa społeczeństwa na wzór sowiecki - wytyczenie kierunków
3. Sowiecka polityka okupacyjna
4. Antyfaszyzm jako legitymacja władzy
5. Nowy porządek w gospodarce - wywłaszczenia i upaństwowienie
6. Komunizm na wsi - reforma rolna i kolektywizacja
7. Przebudowa administracji i wpływ władzy komunistycznej na kulturę, naukę i społeczeństwo
- Przebudowa oświaty - nowi nauczyciele
- Restrykcyjna polityka przyjmowania na wyższe studia
- Przebudowa społeczeństwa - wychowanie socjalistyczne
8. Obrona władzy przed społeczeństwem - ujednolicenie i kontrola
- Nieograniczona władza SED
- Pozorne wybory
- Działania służby bezpieczeństwa
9. Obrona państwa przed światem zewnętrznym - mur i drut kolczasty
Rozdział 2. Przyzwoitość w cenie
Kinga Hartmann, Teresa Korsak
PRL - rola i miejsce jednostki w systemach totalitarnych. Odwaga cywilna - obrona własnej niezależności w życiu codziennym 85
1. Totalitaryzm
2. Zdobywanie władzy
- Inżynieria społeczna
- Język propagandy
3. Społeczeństwo polskie w nowej rzeczywistości
4. Postawy społeczne
5. Lata stalinizmu w Polsce
6. Granica, której nie wolno przekroczyć
7. Między Październikiem a Marcem
8. Dowody odwagi
9. W obronie krzywdzonego
10. Ludzie KOR-u
11. Osiemdziesiąt milionów
12. Czas próby
13. Kościół i jego pasterze
Marion Brandt
NRD - rola i miejsce jednostki w systemach totalitarnych. Odwaga cywilna - obrona własnej niezależności w życiu codziennym 129
1. Od człowieka „nowego" do całkowicie kontrolowanego
2. Uspołecznienie jednostki
- Aspekty ekonomiczne
- Urawniłowka i mobilizacja społeczeństwa
- Ideologia
- Militaryzacja społeczeństwa
- Terror
3. Między dostosowaniem się a odmową i buntem
- „Nie będę już w tym uczestniczyć" - motywy wycofania się
- „Głosowanie nogami": ucieczki i wyjazdy z NRD
- Powiedzieć „Nie!"
- Wolność słowa - protesty i solidarność
- Działalność alternatywna
Rozdział 3. Wrogowie ludu
Łukasz Kamiński (1), Krzysztof Popiński (2-4)
Opozycja w państwie totalitarnym - od zbrojnego oporu do opozycji demokratycznej. Formowanie się opozycji w PRL oraz sposoby jej działania 157
1. Lata 1945-1970
- Konspiracja
- Legalna opozycja
- W podziemiu
- Walka o wybory
- Rozprawa z opozycją
- Konspiracja młodzieży
- 1956 - nadzieje i rozczarowanie
- „Komandosi" i „Ruch"
2. Charakterystyka ugrupowań opozycji antykomunistycznej
3. Lata 1970-1980
- Komitet Obrony Robotników
- Towarzystwo Kursów Naukowych
- Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela
- Studenckie Komitety Solidarności
- Ruch Młodej Polski
4. Lata 1980-1989 182
- Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność"
- Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność"
- Niezależne Zrzeszenie Studentów
- „Solidarność Walcząca"
- Konfederacja Polski Niepodległej
- PPS i PPS-RD
- Ruch „Wolność i Pokój"
- Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka
- Federacja Młodzieży Walczącej
- Unia Polityki Realnej
Nancy Aris
Opozycja w państwie totalitarnym - od zbrojnego oporu do opozycji demokratycznej. Formowanie się opozycji w NRD oraz sposoby jej działania 207
1. Opór społeczny w okresie powojennym - zawiedzione nadzieje i sprzeciw
- Opór w szkołach
- Uczniowie z Werdau
- Opór na uniwersytetach
2. Sprzeciw wobec nowej dyktatury i walka o jedność Niemiec
3. Rola ucieczek na Zachód i pomoc w ucieczkach jako akt sprzeciwu
4. Znaczenie muru berlińskiego dla działalności wschodnioniemieckiej opozycji
- Nowe cele opozycji - od negacji systemu do jego częściowej krytyki
- Protest przeciwko zburzeniu kościoła Paulinów w Lipsku
- Przypadek Wolfa Biermanna: krytykę pozbawia się obywatelstwa
5. KBWE i jej rola w formowaniu się ruchu protestu
- Wyjazdy na Zachód jako zjawisko masowe
- Powstanie ruchu pokojowego i ekologicznego
6. Ruch protestu wychodzi z Kościoła - droga ku pokojowej rewolucji
- Pokojowa rewolucja - wydarzenia w Europie Wschodniej
- Zwiastuny pokojowej rewolucji
- „Nadzieja uczy się chodzić" - Zgromadzenie Ekumeniczne
- Poniedziałkowe modlitwy w kościele św. Mikołaja w Lipsku
- Festiwal muzyki ulicznej w Lipsku w czerwcu 1989 r.
Rozdział 4. Pomocna dłoń
Łukasz Kamiński
Znaczenie czynników zewnętrznych dla rozwoju opozycji i oporu społecznego w PRL 247
1. Wobec Jałty
2. Niezłomni
3. Losy żołnierzy
4. Kontakty z krajem
5. Głosy wolności
6. Ponad żelazną kurtyną
7. „Kultura"
8. Uwaga świata
9. Nowa emigracja
10. Pomoc dla opozycji
11. Solidarni z Solidarnością
12. Ku wolnej Polsce
Marion Brandt
Znaczenie czynników zewnętrznych dla rozwoju opozycji i oporu społecznego w NRD 273
1. Republika Federalna Niemiec, Europa Zachodnia i USA
- Mass media
- Rząd i partie polityczne Republiki Federalnej Niemiec
- Grupy oporu, komitety pomocy, organizacje i ruch społeczny
- Byli obywatele NRD w Niemczech Zachodnich
2. Powstania i próby reform w państwach socjalistycznych
- Rok 1956
- Praska wiosna
- Solidarność
- Lata 80.: współpraca opozycjonistów państw bloku wschodniego
- Pierestrojka i głasnost
Rozdział 5. Opór i bunt
Grzegorz Strauchold (1-6), Krzysztof Popiński (7-9)
PRL - najważniejsze próby zmiany rzeczywistości. Rola i znaczenie opozycji w procesie obalania dyktatury komunistycznej 299
1. Początki „demokracji ludowej"
2. Formy oporu społecznego wobec wprowadzania dyktatury komunistycznej
3. Śmierć Stalina i jej konsekwencje polityczne dla Polski
4. Przemiany polityczne w Polsce w 1956 r.
5. Narastanie niezadowolenia i oznaki kryzysu w latach 1957-1968
6. Marzec '68 i jego konsekwencje
7. Kształtowanie się postaw opozycyjnych w Polsce - inteligencja i robotnicy
8. Kalendarz głównych wydarzeń polskiej drogi do wolności w latach 1970-1989
- Grudzień 1970 - wydarzenia na Wybrzeżu
- Czerwiec 1976 - protesty w Radomiu i odrodzenie opozycji
- Od sierpnia 1980 do grudnia 1981 - czas Solidarności
- Lata 80. - strajki, demonstracje, działalność podziemna
- Okrągły Stół i wybory z czerwca 1989 r.
9. Znaczenie buntów przeciw władzy komunistycznej
Ehrhart Neubert
NRD - najważniejsze próby zmiany rzeczywistości. Rola i znaczenie opozycji w procesie obalania dyktatury komunistycznej 359
1. Powstanie robotnicze w czerwcu 1953 r.
2. Ucieczki i budowa muru berlińskiego 13 sierpnia 1961 r.
3. Komunistyczni dysydenci w opozycji
4. Krytycznie nastawiona młodzież
5. Kościół - między uległością a protestem
6. „Miecze na lemiesze" - opozycyjny ruch pokojowy
7. Ruch ekologiczny
8. Protest przeciwko sfałszowanym wyborom 1989 r.
9. Udział opozycji w przełomie 1989-1990
10. Upadek muru i koniec panowania SED
Wskazówki bibliograficzne
Wykaz ważniejszych skrótów
Spis ilustracji
e-mail: wydawnictwo@gajt.pl
Zapraszamy
od 9.30 do 15.30